Bij een overstag is de essentie door de wind draaien met zo min mogelijk snelheidsverlies. Hieronder staan de verschillende aandachtspunten waar je op kunt letten bij een overstag op open water met voldoende snelheid, met name geldend voor een open kielboot.

Onderstaand is geschreven vanuit het perspectief van een kielboot, hoewel het deels ook geldig is voor de zwaardboot. Kijk hier voor een beschrijving van de roll-tack.

Stappen in de overstag

Juiste koersen
Van hoog aan de wind naar hoog aan de wind. Als er niet hoog aan de wind wordt gevaren, kan een opdraaiende beweging worden gemaakt waarbij vloeiend wordt overgegaan in de overstagmanoeuvre.

Roergebruik
Afhankelijk van de windkracht en golfslag, maar altijd zo min mogelijk. Bij veel golfslag kan er iets meer roer worden gegeven. Het schip krijgt door het roer een draaiende beweging (ongeveer uitslag van 40 graden) en draait in de wind. Als het schip in de wind komt (geen druk meer) kan het roer worden losgelaten en wordt hij weer gepakt na het verzitten.

Juiste zeilstanden
Grootzeil strak aantrekken tot in de wind, vervolgens een stukje vieren tot het schip weer vaart begint te maken. Dan iets aantrekken om zoveel mogelijk druk op te bouwen tot en met de optimale zeilstand. De fok mag iets druk verliezen tijdens de manoeuvre, maar alleen wanneer dit nodig is (ongeveer 15 centimeter schoot). Tijdens de overstag wordt de fok strak getrokken zodat hij zo min mogelijk klappert. Nadat het commando is gegeven (en het schip weer volledig vaart maakt) wordt de fok weer langzaam aangetrokken. De fok wordt tijdens de gehele manoeuvre dus niet (!) losgelaten.

Juiste positie
Stuurman gaat verzitten op het moment dat de giek overkomt. De bemanning gaat verzitten met het gezicht naar de fok, waarbij beide fokkeschoten worden vastgehouden.

Rekening houden met andere scheepvaart / goed rondkijken
De stuurman kijkt, voordat hij commando’s geeft, goed om zich heen en schat de te maken bocht in. Tijdens de hele manoeuvre kijkt hij met name waar hij heen gaat.

Juiste commandovoering
Klaar om te wenden. Bij “ree” wordt de draaibeweging ingezet. “Fok over” wordt gezegd wanneer de giek overkomt. “Fok bak” alleen wanneer het schip te weinig snelheid heeft om te draaien. “Fok aan” wanneer het schip weer voorwaartse snelheid heeft. (nogmaals benadrukkend: de fok vangt de hele tijd wind en kilt slechts een klein beetje tijdens de gehele manoeuvre!).

Klik hier voor een onderscheid tussen de overstag met voldoende en geen snelheid.

Voorbeeld

Een voorbeeld van Youtube (tik in “overstag” in het zoekvenster van Youtube):

De CWO-eis voor overstag

Van hoog aan de wind over de ene boeg naar hoog aan de wind over de andere boeg. Als er niet hoog aan de wind wordt gevaren, kan een opdraaiende beweging worden gemaakt waarbij vloeiend wordt overgegaan in de overstagmanoeuvre.
Commando’s: “Klaar om te wenden”, waarschuwingscommando. Indien nodig ook te gebruiken in sloten en kanalen. Bemanning maakt zich gereed. “Ree”, start van de manoeuvre. Bemanning laat de fokkenschoot 10 tot 15 cm vieren (= fok killend bij). Grootschoot zonodig en zo mogelijke enige decimeters aantrekken. “Fok bak”, alleen te gebruiken als de sturing van het schip het nodig maakt. Als de boot nagenoeg in de wind ligt. Bemanning trekt de fokkenschoot aan de oude loefzijde weer aan. “Fok over”, als de boot net door de wind heen is. Bemanning viert de ‘oude’ fokkenschoot op en trekt de ‘nieuwe’ fokkenschoot aan totdat de schoothoek net niet meer klappert. “Fok aan”, als de boot weer wat snelheid heeft gekregen. De bemanning zet de fok strak. Dit moet zonder ‘rukken’ gebeuren. In de draai moet de fokkenschoot zoveel aangetrokken worden dat de fok geen wind vangt maar dat het klapperen belemmerd wordt. Zo min mogelijk roer geven (alleen bij heel weinig wind of veel golfslag is meer roer geven noodzakelijk). Stuurman met het gezicht naar voren gaan verzitten.