“Observeren is te definiëren als: “De doelgerichte en systematische waarneming van gedragingen van één of meerdere personen of van een gebeurtenis, met de bedoeling het waargenomene te beschrijven en samen te vatten.” Observeren is dus doelgericht: dat wil zeggen dat je voordat je gaat observeren bedenkt waar je naar wilt gaan kijken en waarom. Observeren is verder systematisch: dat wil zeggen dat je voordat je gaat observeren al bedenkt op welke manier je je informatie gaat verzamelen.

afkomstig van: http://members.home.nl/de-laak/begeleiden/observeren.htm

Waarom observeren we?

• Het is een hulpmiddel om iemand beter te leren kennen.
• Het is een hulpmiddel om bepaalde problematiek nader te onderzoeken en zo de achtergronden van het gedrag te achterhalen.
• Het kan gebruikt worden als informatie-overdracht naar anderen toe.
• Het is een manier om je eigen aanpak te toetsen.

Een observatie moet zo objectief mogelijk zijn, omdat de observatiegegevens een zo zuiver en nauwkeurig mogelijke weergave van de werkelijkheid moeten zijn, wil je er conclusies aan kunnen verbinden. Objectief wil zeggen dat je alleen van feiten uitgaat, zonder je eigen mening, gedachten, of gevoelens te laten meespelen. Je observeert alleen datgene wat je daadwerkelijk ziet of hoort.

Belangrijke aandachtspunten bij het interpreteren

• Trek alleen conclusies die aantoonbaar zijn.
• Vermijd subjectieve woorden als “vaak”, “veel”, “soms” of “weinig” maar noem aantallen.
• Vermijd subjectieve begrippen als “agressief”, “afhankelijk”, “angstig” of “emotioneel”.
• Geef niet te snel een verklaring voor gedrag.
• Geef altijd duidelijk aan wanneer het om jouw ideeën, mening, indrukken gaat.

De ‘achtergrond’ van observeren

Het menselijk handelen wordt voor een belangrijk deel beïnvloed en bepaald door de omgeving waarin iemand zich bevindt, en de wijze waarom deze persoon zijn omgeving (en onderdelen daarvan) waarneemt. Dit betekent dat het omgaan met mensen beïnvloed wordt door waarnemingen. De specifieke wijze waarop een bepaald individu reageert, hangt voor een groot deel af van zijn waarnemingen.

Het handelen van jou wordt ook bepaald door de manier waarop jij je omgeving waarneemt. Via waarneming verkrijg je informatie, en neem je de beslissing iets te doen of juist na te laten. Of die beslissing de juiste is, hangt ervan of hij gebaseerd is op de juiste informatie. De juistheid van de informatie hangt af van de waarneming.

De menselijke waarneming kent een vijftal vormen, gekoppeld aan een bepaald zintuig, namelijk: zien-ogen, horen-oren, ruiken-neus, proeven-tong, voelen en tasten-de huid en het lichaam.

De menselijke zintuigen hebben elk een bepaalde, meetbare gevoeligheid. Dat wil zeggen: prikkels onder of boven een bepaalde grens worden door de mens niet meer waargenomen, zoals heel hoge tonen. Er zijn ook grote verschillen in individuele waarneming. Oudere mensen zien en horen in het algemeen slechter dan jongere mensen. Daarnaast zijn er grote individuele verschillen. Merkwaardig is verder, dat de mens niet alle prikkels bewust in zich opneemt.

Uit de omringende wereld komen tegelijk tientallen prikkels op ons af. Toch horen we bijvoorbeeld niet alle omgevingsgeluiden. Als je geconcentreerd zit te lezen hoor je de geluiden om je heen niet of nauwelijks, tenzij er bijvoorbeeld een ambulance voorbij komt. En ook zien de ogen doorgaans een kleiner deel van de buitenwereld dan waartoe zij in staat zijn. Kennelijk bezit de mens een mogelijkheid tot selectie. Hij neemt die prikkels in zich op die hij nodig heeft of aankan.

Factoren die de waarneming beïnvloeden

De fysiologische toestand van de waarnemer

De fysiologische toestand waarin de waarnemer zich bevindt, geeft ruwweg bodem en plafond voor het waarnemen aan. Er is een geleidelijke overgang van perfecte waarneming naar slechte waarneming. Een voorbeeld is normale lichamelijke vermoeidheid. Het is een bekend verschijnsel dat vermoeidheid niet bepaald bevorderlijk is voor het verrichten van handelingen.

De psychologische gesteldheid van de waarnemer

Ervaring
De ervaring kan vooral in de waarneming van alle dag een bijzonder belangrijke rol spelen. Bekend is het voorbeeld van het Afrikaanse stamhoofd dat, op bezoek in Londen, de politie zulke aardige mensen vond. Zij zwaaiden allemaal naar hem! De ervaring speelt ook een rol in het waarnemen van geuren. Wanneer we de geur van de mango (een vrucht) niet kennen, zullen we het bijzondere ervan niet waarnemen.

Aandacht
Aandacht is natuurlijk ook noodzakelijk voor waarneming. Wanneer we aan een onderwerp geen aandacht schenken, zullen we het niet gauw waarnemen. Aandacht is nauw verbonden met onder andere de opvallendheid van een object. Onze aandacht zal sneller gevangen zijn door een persoon die gekleed is in een knalrood kostuum, dan door iemand die een grijs kostuum aan heeft. Maar ook de grootte speelt een rol: HOOFDLETTERS op deze pagina worden eerder waargenomen dan kleine letters.

Instelling
Met de instelling van de waarnemer wordt bedoeld: een verwachting of verwachtingspatroon met betrekking tot wat we zullen waarnemen. Dit wil zeggen, dat we reageren op wat we verwachten te zien.

Referentiekader
Hoe we iets waarnemen wordt sterk beïnvloed door de omgeving waarin we dat iets waarnemen. Bij onze waarneming en beoordeling (zij gaan vaak samen) maken we noodzakelijkerwijze gebruik van de omgeving.

Referentiekader houdt sterk verband met betrekkelijkheid. Een voorbeeld is het begrip ‘duur’. Voedsel is in de West Europese landen relatief duur. Wanneer nu Hollandse witlof voor weinig geld wordt aangeboden, heet zij goedkoop. In de Oost Europese landen is voedsel relatief goedkoop. Wanneer dezelfde witlof daar voor dezelfde prijs wordt aangeboden, heet zij duur.

Behoefte
Al naar gelang de sterkte van de behoefte, wordt de belangstelling voor de waarneming steeds groter. Iemand die honger heeft ziet overal voedsel (in etalages, op affiches, enzovoort).

De eigenschappen van het waargenomene in relatie tot de waarnemer

Mensen nemen de dingen verschillend waar, dat geldt zelfs voor de feiten. Dat wat voor de eigen behoefte belangrijk is (bijvoorbeeld geld, sport of natuur) bepaalt in hoge mate hoe iemand tegen de wereld aankijkt. Dat wat voor de eigen behoeftebevrediging te pas komt, wordt snel waargenomen. Men gaat er al te graag vanuit dat iedereen de wereld vanuit hetzelfde perspectief beschouwt. Dit is echter geenszins het geval. Hieronder bespreken we een drietal verschijnselen die de waarneming, en met name de interpretatie ervan, per persoon doen verschillen.

De eerste indruk
In de eerste plaats blijkt dat de eerste indruk vaak veel waard is. Uit experimenten blijkt dat de eerste indruk die wij van iemand vormen, vaak bepalend is voor de rest van het beeld dat wij in een later stadium van hem gaan vormen. De eerste indruk vormt als het ware een referentiepunt waar omheen wij alle verdere informatie proberen te groeperen.

Het halo-effect
Een tweede proces, dat zich bij de waarneming van anderen afspeelt, is het zogenaamde halo-effect. Daarmee wordt bedoeld dat, als wij van iemand een algemeen gunstige indruk hebben, wij ook bepaalde onderdelen van die persoon zullen overschatten. Bijvoorbeeld: wanneer ik iemand aardig vind zal ik hem ook intelligenter, eerlijker en handiger inschatten dan in werkelijkheid het geval is. Hoogstwaarschijnlijk komt dit voort uit de gedachte dat mensen in het algemeen consistent zijn opgebouwd. Als iemand sterkt is, dan zal hij ook wel agressief, dominant zijn, enzovoort.
Deze kenmerken leggen wij er dus zelf in. Wij proberen kenmerken, die in onze ogen niet consistent zijn, te verdoezelen of te verklaren.

De self fulfilling prophecy
Een derde, en zeer belangrijke factor, is dat het beeld dat wij van iemand hebben ons aanzet om hem overeenkomstig dat beeld te haan behandelen, waardoor het beeld bevestigd wordt. Het eenmaal gevormde beeld leidt dus tot een self fulfilling prophecy.

Wanneer wij van iemand denken dat hij erg agressief is, dan zullen wij hem misschien agressief benaderen, waardoor hij inderdaad agressief wordt. In experimenten is deze situatie herhaaldelijk aangetoond. Uit bovenstaande experiment van de fabrieksarbeider wordt duidelijk dat stereotypen veelal worden gehandhaafd, ondanks tegensprekende informatie.”